Czytanie wierszy może przynosić ulgę i poprawiać nastrój. Ma działanie terapeutyczne; pomaga pacjentom w depresji, po udarach i tym, którzy zmagają się z nowotworami, czy innymi chorobami przewlekłymi; koi smutek, reguluje oddech i synchronizuje pracę serca. Jak pokazują badania ci, którzy czytają wiersze mają mniej lęku, złości czy znużenia a więcej radości, wdzięczności i nadziei.
Badania wskazują, że kontakt z poezją pomaga uzewnętrznić napięcie, wewnętrzne konflikty czy skrywane emocje, co w konsekwencji poprawia samopoczucie.
Wiersz poprawia nastrój
Jedno z takich badań przeprowadzono w amerykańskim szpitalu wśród dzieci w wieku 8-17 lat, w okresie od października 2019 do marca 2020 r. [1]. Codziennie czytano tam dzieciom fragmenty książek (były to: „Drzewo darów” Shela Silversteina, „Tęcza” Christiny Rossetti i „Nadzieja” Emily Dickinson) i zachęcano do pisania wierszy. Każde dziecko otrzymało odpowiednie wskazówki, kolorowy karton, długopisy i markery.
Celem badania było ustalenie jak kontakt z poezją wpływa na samopoczucie dzieci. Uzyskane odpowiedzi przerosły oczekiwania naukowców. Większość dzieci deklarowała, że po zajęciach poetyckich czuła się szczęśliwa, radosna, bardziej otwarta na innych. Pisanie i czytanie poezji stanowiło dla dzieci odskocznię od stresu i okazję do autorefleksji. Zaobserwowano u nich także ograniczenie strachu, smutku, złości, zmartwień i zmęczenia.
Korzystny wpływ poezji obserwowano także u chorych na choroby przewlekłe, w tym nowotworowe. Wśród pacjentek chorych na raka, uczestniczących w sześciu tygodniowych spotkaniach grup poetyckich, obserwowano znaczny spadek lęku. Oznacza to – zdaniem naukowców – że stosowanie terapii poezją może poprawić odporność emocjonalną i obniżyć poziom lęku u pacjentów chorych na raka.
Łagodzi traumy
Terapia poezją pomaga nie tylko chorym, ale i opiekunom, rodzinom pacjentów z demencją, czy pracownikom opieki zdrowotnej.
Korzyści płynące z poezji są widoczne niezależnie wieku czy od profesji. Badanie wśród studentów w Iranie wykazało, że wspólne czytanie poezji zmniejsza objawy depresji, lęku i stresu. Może ułatwić wyrażanie siebie, własnych emocji i przeżyć. Poezja pomaga łagodzić traumatyczne wspomnienia u osób, które doświadczyły przemocy, w tym przemocy domowej.
Poezja a zespół stresu pourazowego (PTSD)
Może także łagodzić objawy zespołu stresu pourazowego (PTSD), zwłaszcza u osób które są na niego najbardziej narażone (mężczyźni, introwertycy z wysokim poziomem ugodowości, a także osoby bardziej skłonne do współpracy, zaufania i współczucia).
Zdaniem naukowców osoby sympatyczne cechuje prawdopodobnie wyższy stopień wrażliwości niż osoby empatyczne. Empatia rozumiana jest jako zdolność współodczuwania i wykorzystywana do poprawy komunikacji i świadczenia opieki, podczas gdy współczucie to dzielenie się uczuciami z cierpiącym tak, jakby ból jednej z nich stawał się bólem obydwu. Zatem współczucie – jeżeli nie jest umiejętnie kontrolowane – może być uciążliwe, wyczerpujące emocjonalnie i może prowadzić do wypalenia zawodowego czy PTSD.
Oznacza to, że także osoby zajmujące się przeciwdziałaniem przemocy domowej mogą korzystać z terapii poetyckiej, aby łagodzić stres z objawami PTSD.[2].
Rytm i rym w wierszu
Inną formą wyrazu, która może korzystnie oddziaływać na samopoczucie jest poezja performatywna. Oprócz rozrywkowego charakteru, wpływa pozytywnie na samopoczucie psychiczne wykonawców. Bywa wykorzystywana do zwiększania pewności siebie, wyrażania emocji i kreowania umiejętności przywódczych u dzieci. Program taki jest prowadzony od kilkunastu lat w wielu londyńskich szkołach. Z badań wynika, że jedną z najistotniejszych zaobserwowanych zmian była zwiększona pewność siebie.[3].
Bierze się to stąd, że ludzki mózg jest niezwykle wyczulony na rym i rytm w poezji, a na rym reagują nawet noworodki. W jednym z badań fińscy naukowcy obserwowali jak mózgi niemowląt próbowały przewidzieć rym w danym wierszu. Doszli do wniosku, że rym ułatwia naukę języka, a rytm prawdopodobnie działa jak struktura, która wspomaga sekwencjonowanie i segmentację czasową.
Co zaskakujące, nie stwierdzono takiego efektu dla piosenki. Być może melodia nie uwzględnia wystarczająco zmienności wysokości dźwięku lub równoczesne reagowanie na melodię i treść jest dla noworodków większym wyzwaniem niż sama treść.
Wzmocnienie reakcji emocjonalnych
Mózg może automatycznie wykrywać poetyckie harmonie i wzorce, nawet jeśli czytelnik wcześniej nie czytał zbyt wiele poezji. W szczególności zwrotki z rymami i regularnym metrum prowadziły do większych doznań estetycznych i większych emocji. Może tak być dlatego, że mamy większą radość z tego, co dla nas łatwiejsze do przetworzenia czyli np. rymy i wzorce, które się powtarzają.
Rym i rytm w poezji również zwiększają reakcje; zarówno radość jak i smutek. Podobnie jak muzyka, także poezja może wywołać dreszcze czy tzw. gęsią skórkę. Jedno z badań wykazało, że poezja może powodować u uczestników intensywne emocje i subiektywne uczucie dreszczy. Potwierdziło to 77% uczestników badania, a ich reakcje zostały uchwycone w nagraniu video.
Te wywołane poezją dreszcze aktywują części płata czołowego i prążkowia mózgu, które odpowiadają za nagrodę i przyjemność. Kora wyspowa – obszar mózgu związany ze świadomością ciała, również jest aktywowany, co może wyjaśniać, dlaczego słuchanie/czytanie poezji może stanowić doświadczenie całego ciała.
Właściwe słowa w wierszu podnoszą intensywność emocji. Stosowanie metafor – dokonywanie porównań aktywuje prawą półkulę. Zwykle to lewa półkula naszego mózgu jest bardziej zaangażowana w rozumienie języka, ale badania wykazały, że prawa półkula może mieć decydujące znaczenie dla rozumienia metafor.
W chwilach traumy nasze centra językowe w mózgu mogą przestać działać, co utrudnia pełne wyrażenie siebie. Aktywując inną część mózgu za pomocą metafory, poezja może pomóc odnaleźć sposób na pełniejsze wyrażanie siebie.
Zaangażowanie uwagi
Duże znaczenie ma też uważność na poezję. Badania wykazały, że natężenie uwagi pojawia się już 240 ms po wystąpieniu bodźca. Spontaniczne rozpoznanie harmonii poetyckiej jest procesem szybkim i nie wymaga wysiłku poznawczego. Mózg automatycznie reaguje na kombinacje cech poetyckich. Oznacza to, że poezja oddziałuje silniej, niż oddziaływałyby te same słowa w innym, niepoetyckim kontekście.
Zanim nastąpi świadoma próba zrozumienia tekstu muzyczne właściwości poezji instynktownie przemawiają do ludzkiego umysłu w sposób wymykający się świadomości.
Łączne wykorzystanie m.in. rymów, aliteracji i metrum intensyfikuje wszystkie wymiary reakcji emocjonalnej (radość, smutek, wzruszenie, intensywność i pozytywny afekt) oraz wszystkie wymiary oceny estetycznej (piękno, odczuwanie i melodyjność). Warto jednak pamiętać, że są one również stosowane – w różnym stopniu – m.in. w reklamach komercyjnych czy sloganach politycznych
Poezja i muzyka, jak wynika z badania brazylijskich naukowców wśród pacjentów hospitalizowanych (22 w grupie, która miała codzienny kontakt z poezją, 22 – w grupie muzycznej i 21 – w tzw. grupie kontrolnej, która nie miała kontaktu ani z poezją, ani z muzyką) przez trzy miesiące wpłynęły na mniejsze odczuwanie bólu. Przyczyniły się też do zmniejszenia depresji, ale tylko poezja zwiększyła nadzieję[4].
Uspokojenie i wyrównanie oddechu
Dla poprawy nastroju i regulacji emocji ważne jest uspokojenie oddechu. A ułatwia to recytacja wiersza pisanego heksametrem (od 11 do 16 sylab w wersie). Niemieccy naukowcy zbadali reakcje na fragmenty Odysei Homera w tłumaczeniu na język niemiecki. Badanie przeprowadzano trzykrotnie i obejmowało ono (w dowolnej kolejności) recytowanie Odysei, oddychanie kontrolowane i oddychanie spontaniczne.
Okazało się, że sposób oddychania używany do recytacji wersetów heksametrycznych zapewniał silną synchronizację krążeniowo-oddechową, znacznie większą niż oddychanie kontrolowane.
Czytanie poezji jest jedną z metod pracy z dla pacjentami po udarze mózgu. Terapia taka działa wspomagająco w leczeniu nerwic i zaburzeń emocjonalnych. Pomaga także pacjentom po udarze, w depresji czy stanach lękowych. Ułatwia wyrażanie emocji, także tych stłumionych, sprzyja też nawiązywaniu relacji i procesowi powrotu do pełnej sprawności.
©
[1]Anna Delamerced, Cia Panicker, Kristina Monteiro, Erica Y. Chung, Effects of a Poetry Intervention on Emotional Wellbeing in Hospitalized Pediatric Patients, Hosp Pediatr (2021) 11 (3): 263–269. https://doi.org/10.1542/hpeds.2020-002535
[2] Boone1, Beth. C., & Castillo, Lnda. G. (2008). The use of poetry therapy with domestic violence counselors experiencing secondary posttraumatic stress disorder symptoms. Journal of Poetry Therapy, 21(1), 3–14. https://doi.org/10.1080/08893670801886865
[3] Lucy English, The growing popularity of performance poetry is a boost for mental wellbeing, The Guardian, 2 Jun 2016
[4] Maurilene Andrade Lima Bacelar Arruda, Marília Arrais Garcia, João Batista Santos Garcia Evaluation of the Effects of Music and Poetry in Oncologic Pain Relief: A Randomized Clinical Trial, Journal of Palliative Medicine, vol. 19, no 9 https://doi.org/10.1089/jpm.2015.0528